Denizli Otizm Derneği tarafından hazırlanan Eğitimde Ayrıştırılan Otizmliler ve Çözüm Önerileri Raporu, otizmli çocukların yanı sıra çocukların öğretmenlerinin ve ailelerinin de ayrımcılığa uğradığını ortaya koydu.
Denizli Otizm Derneği tarafından Etkiniz AB Programı desteğiyle hazırlanan Eğitimde Ayrıştırılan Otizmliler ve Çözüm Önerileri Raporu Denizli İzleme Araştırması raporu kamuoyu ile paylaşıldı.
Rapor Denizli ilinde yaşayan ve otizmli çocukları olan ailelerin, çocuklarının eğitimleri boyunca yaşadıkları ihlallerin ortaya çıkarılması amacıyla yapılan insan odaklı izleme araştırmasının verilerine dayanıyor. İzlemede eğitim hakkına ilişkin uluslararası standartlar, iç hukuktan kaynaklanan ulusal standartlar, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi ve Otizm Eylem Planı göz önünde bulunduruldu. Rapordaki veriler 2021 yılında toparlandı. Otizmli çocukların aileleriyle yüz yüze ve online anket gerçekleştirildi (73 kişi), otizmli öğrencisi olan 9 öğretmenle ve otizmli çocuğu olan 9 ebeveynle odak grup görüşmesi yapıldı.
Ayrıca ilgili kamu kurumlarına bilgi edinme başvurusu yapıldı. Okullarda, Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Kurumlarında ve Rehberlik Araştırma Merkezlerinde otizmli çocukların eğitime erişimi incelendi. Çarpıcı sonuçlar ortaya koyan rapor kısaca şöyle özetlenebilir.
Rehberlik Araştırma Merkezi (RAM) Süreci ve İhlaller
• RAM tarafından yapılan değerlendirmede çocuğunuzun gelişiminin doğru ölçüldüğünü düşünüyor musunuz sorusuna 73 cevap alınmıştır. Soruya evet yanıtı verenlerin sayısı sadece 17’dir.
• Kanun ile RAM’lara otizmli bireylere ve ailelerine rehberlik ve psikolojik danışmanlık yapmak görevi verilmesine rağmen, 69 görüşmeciden sadece 2’si çocukları için eğitsel değerlendirme ve yönlendirme hizmeti dışında bir destek aldıklarını belirtmiştir.
Okul Eğitimi Süreçlerindeki Hak İhlalleri
• Yaşam boyu eğitim kanunlarda öngörülmüş olduğu halde, araştırma sonuçlarına göre otizmli bireylerin 65’i eğitim kurumuna devam ederken 13’ü herhangi bir eğitim programına devam etmemektedir.
• Görüşmecilerin 30’u çocuklarının ikametlerine en yakın eğitim kurumuna kayıtlı olduğunu, 31’i ise çocuklarının ikametlerine uzak okullara gittiğini belirtmiştir.
• Türkiye’de, 07.10.2021 itibarıyla, eğitim çağında 33.816 otizmli var. Otizmlilerin 10.020’si özel eğitim okullarında, 1.079’u kaynaştırma eğitimi alıyor. Yani kayıtlı otizmlilerin yaklaşık 3’te ikisi eğitime erişemiyor. Ayrıca 2017-2018’de 3.452 olan otizmli kaynaştırma öğrencisi sayısının 1.079’a düşmesi söylemlere rağmen kaynaştırmanın uygulamada desteklenmediğinin göstergesidir.
Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Kurumu Süreci ve İhlaller
• Özel Eğitim Rehabilitasyon Kurumu’na (ÖERK) devam eden çocuklara 8 saat ders verilmesini değerlendiren görüşmecilerden 3’ü bu süreyi yeterli bulurken 59’u 8 saatlik eğitimi yeterli bulmadığını vurgulamıştır.
Eğitim Süreçlerinde Otizmlilere Yönelik Şiddet
• Okullarda şiddete uğrayan otizmli öğrencilerin oranı %14,2 (11 kişi) iken ÖERK’de bu oran %7,7 (6 kişi)’dir. Okullarda şiddetin kaynağı olarak akran şiddeti öne çıkarken (7 kişi) ÖERK’de öğretmenlerin uyguladığı şiddet (3 kişi) öne çıkmaktadır.
• Cinsiyet ve otizme eşlik eden engelin şiddet verileri ile karşılaştırıldığında okullardaki şiddet vakalarında cinsiyetin tetikleyici bir etken olmadığı ÖERK’de ise kız çocukları/kadınların daha fazla şiddete uğradığı görülmektedir.
• Otizme eşlik eden engeli olmanın hem okullarda, hem de ÖERK’lerde şiddete uğrama üzerinde tetikleyici etki yarattığı görülmektedir. Otizme eşlik eden engele sahip olanların okullarda şiddete uğrama oranları %20 iken, otizme eşlik eden engeli olmayanlarda bu oran %15,2’dir. Otizme eşlik eden engele sahip olanların ÖERK’de şiddete uğrama oranları %11,2 iken, ikincil engeli olmayanlarda bu oran %6.1’dir.
Covid-19 Pandemisi Sürecinde İhlaller
• 72 görüşmeciden sadece 9’u uzaktan eğitimin çocukları için yararlı olduğunu belirtmiştir.
• Görüşmeciler uzaktan eğitimden hiç yararlanamadık seçeneğini 35 kez, çocuğum uzaktan eğitim için yeterli becerilere sahip değil seçeneğini ise 32 kez, EBA’daki dersler çocuğuma uygun değil seçeneğini 26 kez, bilgisayar, tablet veya internete sahip olmadıkları için uzaktan eğitime erişemedik seçeneğini 9 kez işaretlemiştir.
• Covid-19 sürecinde eğitime devam edememenin çocuğunuz üzerindeki etkisi nedir sorusuna verilen yanıtlarda ilk üç sırayı, becerilerin gerilemesi (39), takıntıların artması (27) ve anlamsız ses çıkarmaların artması (23) almıştır.
Ayrımcılık
• Araştırmada ayrımcılıkla ilgili olarak otizmli bireyin cinsiyeti, okul süreci ve makul düzenleme, RAM süreci, ÖERK süreci ve ailelerin otizmli çocuk sahibi olması sebebiyle uğradıkları ayrımcılık ile ilgili 8 soru sorulmuştur. Ayrımcılıkla ilgili sorulara verilen yanıtların; cinsiyet, başka bir engel durumu olması ve ortalama hane geliri verileri ile çapraz analizi de yapılmıştır.
• Karşılaştırmalı analiz sonuçlarına göre cinsiyet temelli ayrımcılığa uğrama sıklığı kız çocuk/kadın otizmlilerin ayrımcılığa uğrama oranı (%25) erkeklerin oranının (%11,7) iki katından fazladır.
• Katılımcıların %52,6’sı çocuklarının okula kabul edilmemesine en az bir kez maruz kaldıklarını belirtmiştir. Veriler katılımcıların önemli çoğunluğunun birden fazla kez çocuğunun okula kabul edilmeme problemi yaşadıklarını göstermiştir.
• Ek engel ile ayrımcılık arasında tetikleyici bir ilişki bulunmaktadır. Okulda ayrımcılığa uğrayanların %36,8’i otizme eşlik eden bir engele sahip iken bu oran başka bir engele sahip olmayanlarda bu oran %28,6’dır.
• Okulda çocuğunuzun gereksinimlerine yönelik makul düzenleme yapıldı mı sorusuna 23 görüşmeci evet, 21 görüşmeci hayır, 19 görüşmeci kısmen yapıldı cevabı vermiştir.
• Otizmli çocuk sahibi oldukları için kendilerinin herhangi bir ayrımcılığa uğrayıp uğramadıkları sorusuna yanıt veren 72 görüşmeciden 30’u evet cevabı vermiştir.
• Görüşmeciler en fazla yaşanan ayrımcılık türü olarak sosyal dışlanmayı ifade etmiştir, ancak bununla sınırlı olmayan ve şiddet görmeye kadar uzanan hak ihlalleri mevcuttur.
Not: Raporun tamamı Denizli Otizm Derneği web sitesinde yer almaktadır:
https://denizliotizm.org/tr/egitimde-ayristirilan-otizmliler-ve-cozum-onerileri
